Samenvatting van Inhoud voor Viessmann Vitotronic PLC 2.0
Pagina 1
Viesmann Servicehandleiding voor de installateur Vitotronic PLC type 2.0 Warmtepompregeling voor Vitocal 300-G Pro VITOTRONIC PLC Bewaren a.u.b.! 5839610 NL 3/2019...
Installatie tegen opnieuw inschakelen beveiligen. Opgelet ■ Bij alle werkzaamheden geschikte persoonlijke De reparatie van onderdelen met een veilig- beschermende uitrusting dragen. heidstechnische functie brengt de veilige wer- king van de installatie in gevaar. Defecte onderdelen moeten door originele onderdelen van Viessmann worden vervangen.
Bij vervanging uitsluitend originele onderdelen van Viessmann of door Viessmann goedge- keurde onderdelen gebruiken. Veiligheidsinstructies voor de werking van de installatie Wat te doen bij wateruittrede uit het toestel...
Informatie Verwijdering van de verpakking Verpakkingsafval volgens de wettelijke bepalingen als afval verwijderen. Symbolen Symbool Betekenis Verwijzing naar ander document met bijko- mende informatie Stap in afbeeldingen: de nummering komt overeen met de volg- orde van de stappen. Waarschuwing voor materiële schade en schade aan het milieu Bereik onder spanning Goed voor opletten.
Vakman In dit instelniveau, beveiligd met een wachtwoord, zijn De instellingen, beveiligd met een wachtwoord, mogen extra functies en parameters beschikbaar. alleen worden uitgevoerd door personen van de instal- lateur, die voor Viessmann-warmtepompen geschoold zijn. Bedieningseenheid Basisscherm Afb. 1 Menuregel...
Inleiding Bedieningseenheid (vervolg) Opmerking Als de weergave inactief is (stand-by), ergens het scherm aanraken. Hoofdmenu De beschikbare menu’s zijn afhankelijk van het bedie- ”E-mail” ■ ningsniveau. Bedieningshandleiding ”Vitotronic PLC, ■ ”Gebruikersbeheer” type 2.0” Zie ”Bedieningsniveau instellen” op pagina 10. ■ ”PLC”...
”Vakman”. 1. Evt. voor het startscherm 5. In het veld ”Gebruikersnaam” via het toetsen- voor het ”Hoofdmenu” bord ”Viessmann” invoeren. In het veld ”Wachtwoord” via het toetsen- 3. ”Gebruikersbeheer” bord ”viesstech15” invoeren. Gebruiker afmelden Op de volgende toetsen drukken: 4.
Installatie configureren In- en uitgangen beheren en handschakelingen Alle in- en uitgangen van de interfacekaarten kunnen weergegeven en manueel geschakeld worden (hand- schakeling). Dat is zeker bij de inbedrijfstelling een voordeel. Bij de analoge ingangen kan bijv. bij een kabelonderbreking een waarde handmatig bepaald worden.
Installatie configureren In- en uitgangen beheren en handschakelingen (vervolg) ”Digitale ingang” Component Inschakelcommando niveau 2 Vrijgave verwarmingswaterbuffer Bedrijfsmelding circulatiepomp bron, grondwater 801KF3 De ”Status” van de digitale uitgangen kan met ”Handm.werk.” in ”Auto”, ”Uit” of ”Aan” gewijzigd worden. ”Digitale uitgang” Component Startcommando compressor 1 Reset startfunctie compressor 1...
Installatie configureren In- en uitgangen beheren en handschakelingen (vervolg) 801KF4.1 De ”Waarde” van elke sensoringang kan gecorrigeerd of manueel vastgelegd worden: ■ Met ”Offset” wordt de waarde van de sensor gecorrigeerd. Met ”Wrd handm.” wordt de temperatuurwaarde ■ voor de ”Handm.werk.” bepaald. ■...
Installatie configureren In- en uitgangen beheren en handschakelingen (vervolg) 801KF6 De ”Waarde” van elke analoge uitgang kan manueel vastgelegd worden: ■ Met ”Wrd handm.” wordt de waarde voor de ”Handm.werk.” bepaald. Met ”Handm.werk.” wordt de ”Waarde” ■ naar ”Auto” of ”Hand” gewijzgid. ”Analoge uitgang”...
Installatie configureren In- en uitgangen beheren en handschakelingen (vervolg) 802KF1.1 De ”Status” van de digitale ingangen kan met ”Handm.werk.” in ”Auto”, ”Uit” of ”Aan” gewijzigd worden. ”Digitale ingang” Component Stromingsbewaker ontdooiing, restwarme warmtewisselaar water Temperatuurbewaker VC1 Temperatuurbewaker VC2 Temperatuurbewaker VC3 Temperatuurbewaker VC4 Dauwpuntsensor VC1 Dauwpuntsensor VC2...
Installatie configureren In- en uitgangen beheren en handschakelingen (vervolg) 802KF3 De ”Status” van de digitale uitgangen kan met ”Handm.werk.” in ”Auto”, ”Uit” of ”Aan” gewijzigd worden. ”Digitale uitgang” Component 2-wegmotorklep lucht-/brine-warmtewisselaar restwarmte 2-wegmotorklep verwarmingswaterbuffer intrede 2-wegmotorklep lucht-/brine-warmtewisselaar ontdooiing 2-wegmotorklep externe warmteopwekker uittrede 2-wegmotorklep warmtewisselaar ontdooiing, restwarmte water 2-wegmotorklep tapwaterverwarming intrede warmtepomp 3-weg-omschakelklep verwarmen/koelen verwarmingscircuit 1...
Installatie configureren In- en uitgangen beheren en handschakelingen (vervolg) 802KF4 De ”Waarde” van elke sensoringang kan gecorrigeerd of manueel vastgelegd worden: ■ Met ”Offset” wordt de waarde van de sensor gecorrigeerd. Met ”Wrd handm.” wordt de temperatuurwaarde ■ voor de ”Handm.werk.” bepaald. ■...
Installatie configureren Installatiecomponenten configureren (vervolg) Constructiegrootte selecteren Onafhankelijke aansturing (warmtepompcascade) activeren Hier wordt het type van de warmtepomp ingesteld. Hier wordt bepaald of de warmtepomp in een warmte- ”Constr.gr.” pompcascade is geïntegreerd. ■ ”BW 302.DS090” ”Onafh. aansturing” ■ ”BW 302.DS230” ”Ja”: Voor elke volgwarmtepomp (slave) van een warmtepompcascade...
Installatie configureren Installatiecomponenten configureren (vervolg) Behoud activeren Spreiding voor condensorpomp activeren Bij het behoud wordt op de uittredetemperatuur gere- Bij geactiveerde spreiding wordt het debiet op delta T geld. geregeld. ”Behoud condensor” ”Spreiding” ”Ja”: Met behoud ”Ja”: Met spreiding ”Nee”: Zonder behoud ”Nee”: Zonder spreiding Verwarmingswaterbuffer configureren Op de volgende toetsen drukken:...
Installatie configureren Installatiecomponenten configureren (vervolg) Elektrisch verwarmingselement activeren Circulatiepomp activeren Als een elektrisch verwarmingselement in de warmwa- Als een circulatiepomp aangesloten is, kan deze hier terboiler is ingebouwd, moet dat hier geactiveerd wor- geactiveerd worden. den. Als de warmtepomp de gewenste temperatuur niet ”Pomp circulatie”...
Installatie configureren Installatiecomponenten configureren (vervolg) ■ ”BUS”: Koelfunctie kiezen Gewenste buffertemperatuur wordt via het BUS-sys- teem (modbus of BACnet) ontvangen. ”Opties” ”4..20mA”: ”Active/natural cooling”: Met active cooling of natu- ■ Gewenste buffertemperatuur wordt door een extern, ral cooling analoog signaal opgegeven. ”Natural cooling”: Alleen natural cooling ”Parallel”:...
Installatie configureren Installatiecomponenten configureren (vervolg) Configuratie activeren 5. ”Activeren” De configuratie wordt overgenomen. De grafische 2. ”Configuratie” weergave van de installatiecomponenten op het startscherm wordt aangepast. 3. ”VC/KC” 4. Om de toets ”Activeren” zichtbaar te maken, met tot het einde bladeren.
Parametergroep warmtebron Parametergroep oproepen 3. ”Warmtebron” 2. ”Gew.wrd” 4. Subgroep selecteren. ”Verdamper” ”Pomp verdamper” Parameter Min. Max. Beschrijving brieksin- stelling Aanvoertijd 60 s 30 s 120 s Aanvoertijd van de verdamperpomp Nalooptijd 30 s 10 s 60 s Nalooptijd van de verdamperpomp Inschakelvertraging 30 s 120 s...
Parametergroep warmtebron ”Verdamper” (vervolg) ”Pomp grondwater” Parameter Bereik Beschrijving Aanvoertijd 60 s 30 s 120 s Aanvoertijd van de grondwaterpomp Nalooptijd 30 s 10 s 60 s Nalooptijd van de grondwaterpomp Inschakelvertraging 30 s 120 s Inschakelvertraging van de grondwaterpomp Antiblokkeerbesch.
Parametergroep warmtebron ”Koelwaterreservoir” ”Gew.wrd” Parameter Min. Max. Beschrijving brieksin- stelling Gew.wrd intern 5 °C 3 °C 30 °C Vaste gewenste waarde voor het koelwaterreser- voir (”Fix”) Inschakelverschil 10 K Als het verschil tussen werkelijke en gewenste buffertemperatuur groter wordt dan dit inschakel- verschil, wordt een vraag tot stand gebracht.
Parametergroep warmtebron ”Koelwaterreservoir” (vervolg) ”Koelcirc.pomp NC” Parameter Min. Max. Beschrijving brieksin- stelling Aanvoertijd 60 s 30 s 120 s Aanvoertijd van de circulatiepomp Nalooptijd 30 s 10 s 60 s Nalooptijd van de circulatiepomp Inschakelvertraging 30 s 120 s Inschakelvertraging van de circulatiepomp Antiblokkeerbesch.
Parametergroep warmtebron ”Koelwaterreservoir” (vervolg) ”Klep parallel” Parameter Min. Max. Beschrijving brieksin- stelling Regelaar P-fact. P-factor voor mengklepregeling Regelaar I-fact. 0,001 I-factor voor mengklepregeling Regelaar D-fact. D-factor voor mengklepregeling ”Koellijn” Hier kunnen twee koellijnen voor het laden van het ■ Dag-karakteristiek (periode, zie ”Dag-/nachtom- koelwaterreservoir, afhankelijk van de buitentempera- schakeling koellijn”...
Parametergroep warmtebron ”Koelcirc.” (1/2/3/4) (vervolg) ”Pomp” Parameter Min. Max. Beschrijving brieksin- stelling Aanvoertijd 60 s 30 s 120 s Aanvoertijd van de koudecircuitpomp Nalooptijd 30 s 10 s 60 s Nalooptijd van de koudecircuitpomp Inschakelvertraging 30 s 120 s Inschakelvertraging van de koudecircuitpomp Antiblokkeerbesch.
Parametergroep warmtepomp Parametergroep oproepen 3. ”Warmtepomp” 2. ”Gew.wrd” 4. Subgroep selecteren. ”Algemeen” Parameter Min. Max. Beschrijving brieksin- stelling Herinschakelblokk. 15 min 10 min 30 min Herinschakelblokkering van de compressor Min. behuizingstemp. 20 °C 10 °C 45 °C Minimale behuizingstemperatuur Max. persgastemp. 120 °C 100 °C 130 °C...
Parametergroep warmtepomp ”Toep.grenzen” 32.0 °C Tc 0.0 °C Tc 65.0 °C Tc Max 15.0 °C Tc 65.0 °C Tc -29.0 °C Tc Min 15.0 °C Tc Max 38.0 °C Tc 25.0 °C Tc Min 12.0 °C Tc 25.0 °C Tc Afb.
Parametergroep warmteput Parametergroep oproepen 3. ”Warmteput” 2. ”Gew.wrd” 4. Subgroep selecteren. ”Condensor” ”Pomp condensor” Parameter Min. Max. Beschrijving brieksin- stelling Aanvoertijd 60 s 30 s 120 s Aanvoertijd van de condensorpomp Nalooptijd 30 s 10 s 60 s Nalooptijd van de condensorpomp Inschakelvertraging 30 s 120 s...
Parametergroep warmteput ”HWP” (verwarmingswaterbuffer) ”Gew.wrd” Parameter Min. Max. Beschrijving brieksin- stelling Gew.wrd intern 40 °C 25 °C 60 °C Vaste gewenste bufferwaarde voor de verwar- mingswaterbuffer (”Fix”) Gew.wrd verhoging 10 K Waarde die aan de hoogste gewenste waarde van de verwarmings-/koudecircuits toegevoegd wordt Gew.
Parametergroep warmteput ”TWW” (tapwaterverwarming) ”Gew.wrd” Parameter Min. Max. Beschrijving brieksin- stelling Gew.wrd intern 50 °C 25 °C 60 °C Vaste gewenste bufferwaarde voor de verwar- mingswaterbuffer (”Fix”) Inschakelverschil 10 K Als het verschil tussen werkelijke en gewenste buffertemperatuur groter wordt dan dit inschakel- verschil, wordt een vraag tot stand gebracht.
Parametergroep warmteput ”TWW” (tapwaterverwarming) (vervolg) Parameter Fabrieksinstelling Beschrijving Gedw. lading 1 5.00 uur Tijdstip van de eerste gedwongen lading Gedw. lading 2 22.00 uur Tijdstip van de tweede gedwongen lading ”Pomp TWW” Parameter Min. Max. Beschrijving brieksin- stelling Aanvoertijd 60 s 30 s 120 s Aanvoertijd van de circulatiepomp...
Parametergroep warmteput ”Extra verwarm.” (vervolg) ”Pomp” Parameter Min. Max. Beschrijving brieksin- stelling Aanvoertijd 60 s 30 s 120 s Aanvoertijd van de circulatiepomp Nalooptijd 30 s 10 s 60 s Nalooptijd van de circulatiepomp Inschakelvertraging 30 s 120 s Inschakelvertraging van de circulatiepomp Antiblokkeerbesch.
Parametergroep warmteput ”VC” (1/2/3/4) (vervolg) ”Pomp” Parameter Min. Max. Beschrijving brieksin- stelling Aanvoertijd 60 s 30 s 120 s Aanvoertijd van de CV-pomp Nalooptijd 30 s 10 s 60 s Nalooptijd van de CV-pomp Inschakelvertraging 30 s 120 s Inschakelvertraging van de CV-pomp Antiblokkeerbesch.
Parametergroep warmtewinning Parametergroep oproepen 1. ”Hoofdmenu”: 3. ”Warmtewinning” 2. ”Gew.wrd” 4. Subgroep selecteren. ”Ontdooien” ”Boiler ontdooien” ”Pomp” Parameter Min. Max. Beschrijving brieksin- stelling Aanvoertijd 60 s 30 s 120 s Aanvoertijd van de circulatiepomp Nalooptijd 30 s 10 s 60 s Nalooptijd van de circulatiepomp Inschakelvertraging 30 s...
Parametergroep warmtewinning ”Restwarmte” ”Ontdooien” ”Gew.wrd” Parameter Min. Max. Beschrijving brieksin- stelling Automatisch ontdooien -0,5 °C -3 °C 2 °C De automatische ontdooiing wordt geactiveerd grenswaarde zodra de buitentemperatuur onder deze waarde daalt. Activeringspunt 0% vermo- Bereikdefinitie van 0 tot 100% vermogen voor het automatische ontdooien.
Parametergroep warmtewinning ”Restwarmte” (vervolg) ”Pomp ontdooiing brine” Parameter Min. Max. Beschrijving brieksin- stelling Aanvoertijd 60 s 30 s 120 s Aanvoertijd van de circulatiepomp Nalooptijd 30 s 10 s 60 s Nalooptijd van de circulatiepomp Inschakelvertraging 30 s 120 s Inschakelvertraging van de circulatiepomp Antiblokkeerbesch.
Communicatie Modbus data-overdracht Zie aansluit- en bedradingsschema E-mailverzending bij alarmmeldingen Bij een alarmmelding wordt naar max. 5 ontvangers Voorwaarden voor het versturen van de e-mail een e-mail gestuurd. Voor elke ontvanger kan een ver- ■ De warmtepomp moet via ethernet op een netwerk traging opgegeven worden, om te bepalen welke ont- zijn aangesloten, waarmee de internettoegang vanger eerst geïnformeerd wordt.
Storingen oplossen Alarmlijst Als er meldingen zijn, knippert in het navigatiebereik het symbool Symbool Aanduiding in kleur Betekenis Grijs Geen melding Rood Storing Oranje Waarschuwing Blauw Aanwijzing/vraag De oorzaken voor de storing moeten worden verhol- tippen om de pagina ”Alarmlijst” direct op te pen om een normale werking van de installatie te roepen.
Pagina 42
Storingen oplossen Overzicht van de meldingen (vervolg) Melding Oorzaak Gevolg ”Bedrijfsmelding verdamper” Geen werkingsmelding van de Warmtepomp wordt geblokkeerd verdamperpomp ”Alarmmelding verdamper” Alarmmelding van de verdam- Warmtepomp wordt geblokkeerd perpomp ”Bedrijfsmelding condensor” Geen werkingsmelding van de Warmtepomp wordt geblokkeerd condensorpomp ”Alarmmelding condensor”...
Pagina 43
Storingen oplossen Overzicht van de meldingen (vervolg) Melding Oorzaak Gevolg ”Sensorst. zuiggastemp.” Ongeldig temperatuurbereik bij Warmtepomp wordt geblokkeerd zuiggastemperatuursensor ”Sensorsfout koudemid.” Geen signaal van koudemiddel- Warmtepomp wordt geblokkeerd sensor Waarschuwingen ( is oranje) Melding Oorzaak Gevolg ”Softstarter 1 fout” Bedrijfsmelding softstarter uitge- Compressor kan niet meer ge- vallen of niet gekomen bruikt worden...
Pagina 44
Storingen oplossen Overzicht van de meldingen (vervolg) Melding Oorzaak Gevolg ”Bedrijfsmelding ZPU” Geen bedrijfsmelding van de cir- Circulatiepomp valt uit culatiepomp ”Alarm pomp ZPU” Alarmmelding van de circulatie- Circulatiepomp valt uit pomp ”Koudemidd.lek vooralarm” Koudemiddelsensor heeft kou- Warmtepomp wordt geblokkeerd demiddel ontdekt ”Dauwpuntsensor VC 1”...
Pagina 45
Storingen oplossen Overzicht van de meldingen (vervolg) Melding Oorzaak Gevolg ”Sensorfout persgastemp. 2” Ongeldig temperatuurbereik bij Compressor kan niet meer ge- persgastemperatuursensor com- bruikt worden pressor 2 ”Sensorfout persgastemp. 3” Ongeldig temperatuurbereik bij Compressor kan niet meer ge- persgastemperatuursensor com- bruikt worden pressor 3 ”Sensorst.
Pagina 46
Storingen oplossen Overzicht van de meldingen (vervolg) Melding Oorzaak Gevolg ”Sensorfout aanvoertemp. VC Ongeldig temperatuurbereik bij Verwarmingscircuit valt uit 2” aanvoertemperatuursensor ver- warmingscircuit 2 ”Sensorfout aanvoertemp. VC Ongeldig temperatuurbereik bij Verwarmingscircuit valt uit 3” aanvoertemperatuursensor ver- warmingscircuit 3 ”Sensorfout aanvoertemp. VC Ongeldig temperatuurbereik bij Verwarmingscircuit valt uit 4”...
Storingen oplossen Overzicht van de meldingen (vervolg) Melding Oorzaak Gevolg ”Algemene handschakeling Algemene handschakeling is ac- Geen (ter informatie) actief” tief ”Logger bestand openen Logger kon het bestand niet cor- Geen (ter informatie) fout” rect openen ”Logger bestand schrijven Logger kon het bestand niet cor- Geen (ter informatie) fout”...
Diagnose Hydraulisch volledig schema voor warmtebronnen aarde en water Afb. 3 Zwart: Hydraulica hoofdwarmtepomp (master) Cascade (max. 2 warmtepompen, een master Grijs: Hydraulica volgwarmtepomp (slave) en circula- en een slave) Communicatie warmtepompen via modbus- Uitbreiding restwarmte, ZK03853 (werking is ethernet of BACnet onderdeel van de AW-package) Bij Modbus-communicatie naar extern: Mod- Broncircuit/grondwater (grondtoestel),...
Pagina 49
Diagnose Hydraulisch volledig schema voor warmtebronnen… (vervolg) Uitbreiding verwarmingscircuit 2 (VC2), Uitbreiding NC, ZK03858 ZK03863 Terugslagklep Uitbreiding verwarmingscircuit 3 (VC3), Bij cascade: bij master- en slave-warmte- ■ ZK03864 pomp telkens na de primaire pomp Uitbreiding verwarmingscircuit 4 (VC4), Zonder 3-wegmengklep hooghouding: na de ■...
Diagnose Hydraulisch volledig schema voor warmtebron lucht Afb. 4 Uitbreiding lucht/brine-warmtewisselaar lucht, Uitbreiding verwarmingscircuit 3 (VC3), ZK03864 ZK03851 (functie is onderdeel van de AW-pac- Uitbreiding verwarmingscircuit 4 (VC4), ZK03865 kage) Uitbreiding koelen via VC1, ZK03866 Uitbreiding hydraulische module ontdooibox Uitbreiding koelen via VC2, ZK03867 Uitbreiding hardware PLC-besturing, ZK03850 Uitbreiding koelen via VC3, ZK03868 Pompen...
Pagina 53
Diagnose Hydraulisch volledig schema voor warmtebron… (vervolg) Uitbreiding tapwateropwarming verswaterstation, : Uitbreiding spilverwarmingen kleppen/ ZK03857 ventielen (ZK03861, werking is onderdeel van AW- Uitbreiding ontdooiing met olie-/gas-verwarmings- package), warmtebron lucht (bij brinetemperaturen < ketel, ZK03852 (werking is onderdeel van de AW- 0 °C vereist) package) Uitbreiding aansturing olie-/gas-verwarmingsketel...
Bedrijfstoestanden en actorentests Zie pagina 11. Logbestand uitlezen 1. Via FTP met de regeling verbinden: 3. Bestand met een tabelcalculatieprogramma (bijv. "ftp://Viessmann:viesstech15@IP-adres van rege- Excel) openen. ling" in Explorer invoeren. 2. Bestand uit het directory "Hard Disk/Logger/ Log_Datum" naar het bureaublad kopiëren.
Diagnose Informatie opvragen (vervolg) Informatie in het menu In het menu kan het volgende worden opgevraagd: ■ ”Bedrijfsinformatie” ”Service-informatie” 3. Gewenst menupunt selecteren. ■ ”Contactinformatie” ■ ■ ”Toep.grenzen” Op de volgende toetsen drukken: 1. Evt. voor het startscherm Temperatuursensoren controleren Alle gebruikte temperatuursensoren zijn Pt1000-sen- Te hoge waarden wijzen op een slechte verbinding.
Printplaten en aansluitmogelijkheden Printplaten en aansluitmogelijkheden Aansluit- en bedradingsschema en montage- en servicehandleiding van de warmtepomp...
Bijlage Menuoverzicht Overzicht navigatiebereik Het navigatiebereik is in elk menu voorhanden. ”Alarmlijst” oproepen Afhankelijk van de toestand van uw installatie zijn niet Grijs: Geen alarm en geen aanwijzingen alle vermelde menu-items beschikbaar. Rood: Alarm Startscherm oproepen Oranje: Waarschuwing Vorige Blauw: Aanwijzing/vraag Weergavebereik verplaatsen ”Informatie”...
Bijlage Menuoverzicht (vervolg) Overzicht startscherm Startscherm Hoofdmenu Zie hoofdstuk ”Overzicht Hoofdmenu ” Modus installatie Auto Overzicht Hoofdmenu Opmerking Afhankelijk van de uitrusting van uw verwarmingsin- stallatie zijn onder niet alle van de vermelde menu- items beschikbaar. Gebruikersbeheer Afmelden Aanmeld.
Bijlage Toelichtingen Koellijn 15.0 °C 17.0 °C 25.0 °C 13.0 °C 15.0 °C 10.0 °C 12.0 °C 5.0 °C 5.0 °C 7.0 °C -8.0 °C 0.0 °C 10.0 °C 20.0 °C Afb. 6 Voorbeeld Gewenste temperatuur koelen dag Gewenste temperatuur koelen nacht Minimale gewenste temperatuur (bij erg hoge bui- Buitentemperaturen tentemperatuur)
Pagina 66
Bijlage Toelichtingen (vervolg) Parameter Waarde Beschrijving Weekdag ”Ma” tot ”Zo” Weekdag waarop de circulatiepomp ingeschakeld wordt. Tijd Uu:mm uur Uur waarop de circulatiepomp ingeschakeld wordt. Duur Duur van de pomplooptijd...